Alcohol

Wat voor effect een middel heeft, heeft met een aantal factoren te maken. De drug (het middel zelf, de dosering en de manier van inname), de set (factoren in de persoon die het neemt, zoals geslacht, gewicht, geestelijke gesteldheid, et cetera) en de setting (factoren in de fysieke en sociale omgeving) bepalen samen de werking van een bepaald middel. Lees hier meer over bij: Wat zijn de effecten van drugs?

We gaan in op:

• De effecten
• De verschillen tussen man en vrouw
• Alcoholvergiftiging

Effecten alcohol

Het effect van alcohol is afhankelijk van de hoeveelheid. Hieronder staat een tabel met de effecten van alcohol per aantal glazen. Mannen bereiken bij 2 glazen een promillage van 0,5‰. Vrouwen bereiken dat al na 1 glas.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

De werking van alcohol begint wanneer alcohol de hersenen heeft bereikt. Bij opname wordt de alcohol verdeeld over het lichaamsvocht. De hoeveelheid lichaamsvocht is afhankelijk van geslacht en gewicht.
Mannen hebben meer lichaamsvocht dan vrouwen. De alcohol verdeelt zich over veel meer vocht dan bij vrouwen. Bij de man bestaat ongeveer 60% (tussen de 55 en 65%) van het lichaamsgewicht uit lichaamsvocht. Bij een vrouw is dat 55% (tussen de 50 en 60%). Een man weegt gemiddeld 80 kilo, een vrouw 68. Bij een man verdeelt een zelfde glas alcohol zich dus over 47 liter bij een vrouw over 37,4. Wie veel weegt heeft meer lichaamsvocht dan iemand die weinig weegt.

Alcoholvergiftiging

Bij alcoholvergiftiging wordt het promillage zo hoog dat iemand bewusteloos en in coma kan raken. Bij jongeren kan dit al bij een promillage van 1.7‰. Bij volwassen ervaren drinkers kan een alcoholvergiftiging optreden vanaf 4‰. De kans op bewusteloosheid is dan groot. Bij 5 promille raakt een volwassene in coma.

In 2015 werden 931 onder de 18 jaar met een alcoholvergiftiging opgenomen in het ziekenhuis (1). In 2017 waren dat er 671 (2).

NDM 2016, Trimbos-instituut
NDM 2019, Trimbos-instituut

• Risico’s korte termijn
• Risico’s lange termijn

Risico’s korte termijn

Op de korte termijn zijn er de volgende risico’s:

Alcoholvergiftiging

Bij alcoholvergiftiging wordt de concentratie alcohol in het bloed (het bloedalcoholgehalte ofwel BAG) zo hoog dat men bewusteloos en in coma kan raken. Bij jongeren kan dit al bij een promillage van 1,7. Bij volwassen ervaren drinkers kan een alcoholvergiftiging optreden vanaf 4 promille. In 2014 werden 783 jongeren onder de 18 jaar opgenomen in ziekenhuizen op eerste hulpen van ziekenhuizen behandeld voor een alcoholvergiftiging (bron: STAP).

Black-out/geheugen

Een black-out betekent dat je je een bepaalde periode van de voorgaande nacht niet meer kunt herinneren. Dit komt omdat alcohol de werking van je geheugen verstoort. Herinneringen in je kortetermijngeheugen worden hierdoor niet meer opgeslagen in je langetermijngeheugen. Het is dus echt een tijdelijke geheugenstoornis.

Het is zeer schadelijk voor je geheugen als dit gebeurt. Daarnaast is het bij mensen waarbij het vaker gebeurt een indicatie dat diegene gevoeliger is voor de schadelijke effecten van alcohol en dus meer moet oppassen. Het langetermijngeheugen functioneert de volgende dag ook slechter. Het leren gaat moeilijker. Veel (meer dan 5 eenheden) drinken op een avond wordt ook wel bingedrinken genoemd.

Out gaan

Out gaan betekent dat je bewusteloos raakt door de alcohol. Ook dit is zeer schadelijk voor je lichaam. Als dit gebeurt loop je een vergrote kans op onderkoeling, orgaanschade, ademhalingsproblemen en in sommige gevallen zelfs een coma.

Ontremming

Alcohol ontremt. Dat kan leuk zijn, maar kan ook leiden tot ruzies, agressief gedrag of onveilige seks.

Afname reactiesnelheid

Door alcohol neemt de reactiesnelheid af. Ook is de blik op het midden van de weg gericht. De drinker ziet minder goed wat er rechts en links van hem/haar gebeurt (tunnelvisie). Dat alles is gevaarlijk in het verkeer.

Verlaging van testosteron

Alcohol verlaagt de afgifte van testosteron. Een erectie of zaadlozing krijgen gaat dan moeilijker.

Nachtrust

Alcohol is slecht voor de nachtrust. Men slaapt sneller in maar wordt ook eerder wakker. Alcohol beïnvloedt de remslaap waardoor men niet goed uitrust. Alcohol drinken is dus slecht voor de kwaliteit van slaap.

Kater

Alcohol kan tot een kater leiden. Knallende hoofdpijn, misselijkheid en zich moe en slap voelen is het gevolg.

Slechte adem

Na gedronken te hebben kan iemands adem de volgende dag nog ruiken naar drank.

Risico’s lange termijn

Naast verslaving (zie bij verslavingskans) zijn er de volgende langetermijnrisico’s:

Dik worden

Alcohol maakt dik. Alcohol is calorierijk. Een glas bier bevat zo’n 100 Kcal. Verder remt alcohol de verbranding aan vet waardoor de drinker een bierbuik krijgt.

Mixdrankjes zijn extra calorierijk en zoet. Ze zijn ook nog eens slecht voor de tanden. Door een minuut te fietsen verliest iemand 4 kcal. Een glas betekent dus 25 minuten fietsen. Wat men niet kwijtraakt, wordt opgeslagen als vet.

Lever

Door overmatig alcoholgebruik kan een vetlever ontstaan. Dit kan al gebeuren na een paar dagen flink drinken. Het herstelt zich als men weer stopt met drinken. Bij langdurig alcoholgebruik kan de lever ontstoken raken (alcoholhepatitis). Blijft men veel drinken, dan worden de levercellen echt vernietigd en vervangen door bindweefsel (levercirrose). De lever is dan onherstelbaar beschadigd.

Maagslijmvlies

Door overmatig alcoholgebruik kan het maagslijmvlies gaan ontsteken. Je kunt dan last krijgen van een opgeblazen gevoel, oprispingen, maagpijn en zuurbranden.

Alcoholhepatitis en levercirrose

Naast de vetlever kan je door alcohol ook nog twee andere leverziekten krijgen: alcoholhepatitis en levercirrose. Bij alcoholhepatitis is er sprake van een leverontsteking waardoor je ernstig ziek kunt worden met hevige pijn, koorts, slechte eetlust en geelzucht. Alcoholhepatitis is een ernstige ziekte met mogelijk dodelijke gevolg en kan een voorloper zijn van levercirrose. Levercirrose is een ernstige aandoening waarbij de levercellen sterven en worden vervangen door bindweefsel. Hierdoor worden de bloedvaten die door de lever lopen vernauwd en gaat de lever slechter functioneren. De lever verschrompelt en wordt kleiner. Een levercirrose gaat niet over, maar kan wel stabiel worden als je stopt met het drinken van alcohol. Als je lever je bloed niet meer kan zuiveren, komen de afbraakstoffen in je hersenen terecht en kunnen zorgen voor sufheid, verwardheid en coma met uiteindelijk de dood als gevolg.

Hersenen

Bij veel drinken kan een verlies van de uitlopers van de zenuwcellen in de frontaalkwab (voorste deel van de hersenen achter het voorhoofd) optreden. Bij 2,5 glas per dag wordt nog geen krimp in de frontaalkwab gevonden, vanaf 3 is er nog geen duidelijk verschil te zien. Bij 6 glazen per dag neemt het risico duidelijk toe. Door het verlies van de uitlopers van de zenuwcellen maken zenuwen minder goed contact met elkaar. Dat kan gevolgen hebben voor het geheugen, de concentratie en het kritisch en analytisch kunnen denken.

Langdurig teveel alcoholgebruik kan vroegtijdige dementie veroorzaken. Deze kan variëren van een verminderd geheugen tot het optreden van het zeer ernstige Korsakovsyndroom. In het begin kan men zich dingen die net gebeurd zijn niet meer zo goed herinneren. Later kan men zich hele stukken niet meer herinneren en fantaseert men allerlei verhalen om die stukken op te vullen. Alcoholisten hebben een hersenkrimp van 10 à 15%.

Ook bij jongeren heeft alcohol een negatieve invloed op de hersenen. De hersenen ontwikkelen zich tot je 24e. Tijdens de puberteit neemt het aantal verbindingen tussen hersencellen toe. Ook het deel van de hersenen, dat verantwoordelijk is voor redeneren en plannen en zelfbeheersing, is in de puberteit nog volop in ontwikkeling. Een belangrijk hersengebied voor leren en geheugen is de hippocampus. Ook dit deel van de hersenen is tijdens de puberteit nog volop in ontwikkeling. Alcohol kan deze ontwikkelingen nadelig beïnvloeden.

Kanker

Er een duidelijk verband tussen alcoholgebruik en kanker van mond, keel, strottenhoofd en slokdarm. Het risico wordt groter als er ook nog eens bij wordt gerookt. Zware drinkers hebben meer kans op kanker aan de lever en de dikke darm. Vrouwen die meer dan 1 glas alcohol per dag gebruiken, hebben een verhoogd risico op borstkanker.

Sociale problemen

Nogal wat mensen die te veel drinken, krijgen vaak grote problemen met familie, vrienden, werk en politie. Relaties komen onder druk te staan. Op het werk wordt steeds meer verzuimd.

Korsakov

Jarenlang te veel drinken kan, zeker in combinatie met een tekort aan vitamine B1, leiden tot onherstelbare hersenschade. De meest ernstige vorm is het Korsakovsyndroom. Korsakovpatiënten lijden aan geheugenverlies, verlies van het vermogen om iets nieuws te leren en een gestoord begrip van tijd en plaats.

Psychose

Als gevolg van overmatig alcoholgebruik kunnen psychosen ontstaan zoals het delirium tremens en psychotische stoornissen met hallucinaties of wanen.

Vermageren

Op korte termijn bestaat het risico dat je aankomt van alcohol maar als je meer en vaker gaat drinken bestaat juist de kans dat je vermagert of ondervoed raakt. Dat komt omdat de alcohol in grote hoeveelheden wel een vol gevoel geeft en je dus minder honger hebt. De alcohol levert wel energie op, maar heeft totaal geen voedingswaarde en wanneer de drinker dan ook nog eens zijn voedingspatroon verwaarloost, bestaat de kans op ondervoeding. Alcoholisten gaan vaak slecht eten en de alcohol beschadigt ook de darmwand waardoor het lichaam minder goed in staat is voedingsstoffen op te nemen.

Zwangerschap

Het drinken van een of meerdere glazen alcohol vermindert de vruchtbaarheid bij de man en vrouw. Alcohol drinken tijdens de zwangerschap kan leiden tot miskramen, vroeggeboorte, mentale ontwikkelingsachterstand zoals het geheugen, intelligentie en rekenen. Bij 6 glazen of meer wordt het risico verhoogd op FAS, het foetaal alcoholsyndroom. Hierdoor krijgt de baby een laag geboortegewicht, kleinere schedel, geringe lichaamslengte en mogelijk afwijkingen aan het gezicht.

Als volwassenen zich aan de volgende tips houden veroorzaakt alcohol weinig risico’s voor de gezondheid.

• Drink matig: drink geen alcohol of in ieder geval niet meer dan één glas alcohol per dag. En houd twee alcoholvrije dagen per week om gewenning te voorkomen.
• Drink alleen in je vrije tijd: drink niet tijdens sport, school, werk of als je aan het verkeer moet deelnemen.
• Drink als je dorst hebt water: alcohol stimuleert het afdrijven van vocht uit het lichaam en maakt je alleen maar meer dorstig. Drink water voor de dorst en alcohol voor het ‘lekkere’. Drink tussen de alcoholische drankjes ook zo nu en dan een glas water of iets anders zonder alcohol.
• Drink voor ontspanning: drink voor plezier en ontspanning en niet om stress of achterliggende problemen weg te drinken.
• Heb als laatste je glas leeg: let erop dat je niet iedere keer als eerste je glas leeg hebt. Kijk naar het tempo van je mededrinkers en probeer een keer als laatste je glas leeg te hebben.
• Zeg eens ‘nee’: zeg af en toe eens nee en drink niet omdat iemand weer een rondje geeft.
• Combineer niet: drink geen borrel en bier tegelijk en combineer alcohol ook niet met andere drugs.
• Alcohol en verkeer kan niet samen: drink niet als je nog moet rijden (wie is de BOB?). Spreek van tevoren af wie rijdt en dus niet drinkt.
• Alcohol en zwangerschap: drink niet als je zwanger wilt worden of zwanger bent.
• Drink niet op een lege maag. 

Geestelijke afhankelijkheid

Je kan aan alcohol geestelijk verslaafd raken. Dit betekent bijvoorbeeld dat je de alcohol nodig hebt om het naar je zin te hebben. Er wordt op feestjes vaak alcohol gedronken. Dit kan er toe leiden dat iemand op een gegeven moment niet meer van een feestje kan genieten zonder daarbij alcohol te drinken. Je spreekt dan van een geestelijke afhankelijkheid.

Lichamelijke afhankelijkheid

Tolerantieontwikkeling

Aan alcohol went men. Dat wil zeggen dat als iemand regelmatig drinkt, de effecten bij eenzelfde hoeveelheid alcohol minder worden. Men moet dan meer drinken om het oorspronkelijke effect weer te voelen.

Ontwenningsverschijnselen

Iemand die een half jaar elke dag 8 glazen drinkt, krijgt bij stoppen al last van ontwenningsverschijnselen zoals slecht slapen, transpireren en onrustig worden. Ontwenningsverschijnselen zijn vaak een reden om weer te gaan drinken. De drinker onderdrukt dan – tijdelijk – die verschijnselen. Daarna komen ze weer in een versterkte vorm terug. Zo raakt men in een vicieuze cirkel.

Als iemand een lange periode intensief alcohol heeft gedronken is het raadzaam om dit niet zelfstandig te doen maar hierover contact op te nemen met de huisarts en iemand uit de omgeving in vertrouwen te nemen. De lichamelijke ontwenningsverschijnselen verdwijnen meestal na 7 tot 10 dagen, maar geestelijk kan een drinker nog wel erg in de put zitten.

De DSM-V

Verslaving wordt vastgesteld aan de hand van elf van de zogenaamde DSM-V De DSM-V is een wereldwijd gebruikt boek waarin alle psychiatrische aandoeningen beschreven staan. De DSM spreekt niet van verslaving of alcoholisme maar van ‘stoornissen in het gebruik van middelen’ (substance abuse disorders). ‘Stoornissen in het gebruik van middelen’ omvat zowel misbruik van middelen (substance abuse) als afhankelijkheid van middelen (substance dependance). Een stoornis in het gebruik van middelen kan ontstaan door gebruik van verschillende middelen zoals alcohol, cannabis, opiaten en stimulerende middelen.

Ernst van de stoornis

De ernst van de stoornis kan vastgesteld worden aan de hand van elf criteria. Voldoe je aan twee of drie criteria dan heb je een milde stoornis in het gebruik van middelen. Voldoe je aan vier of vijf criteria dan is er sprake van gematigde (moderate) stoornis en bij zes of meer symptomen is er sprake van een ernstige stoornis.

Criteria

De elf criteria aan de hand waarvan de ernst van ‘stoornis in middelengebruik’ vastgesteld kan worden, zijn:

• Vaker en in grotere hoeveelheden gebruiken dan het plan was;
  Mislukte pogingen om te minderen of te stoppen;
• Gebruik en herstel van gebruik kosten veel tijd;
  Sterk verlangen om te gebruiken;
• Door gebruik tekortschieten op het werk, school of thuis;
• Blijven gebruiken ondanks dat het problemen meebrengt in het relationele vlak;
• Door gebruik opgeven van hobby’s, sociale activiteiten of werk;
• Voortdurend gebruik, zelfs wanneer je daardoor in gevaar komt;
• Voortdurend gebruik ondanks weet hebben dat het gebruik lichamelijke of psychische problemen met zich meebrengt of verergert;
• Grotere hoeveelheden nodig hebben om het effect nog te voelen oftewel tolerantie;
• Het optreden van onthoudingsverschijnselen, die minder hevig worden door meer van de stof te gebruiken.

Jellinek

De alcoholonderzoeker Jellinek beschreef een aantal symptomen die optreden wanneer iemand verslaafd raakt aan alcohol. Centraal stond bij hem het begrip controleverlies. Dat wil zeggen dat drinkers ondanks de beste voornemens om matig te drinken, toch telkens weer ‘doorzakken’. Jellinek had het idee dat iemand van dat controleverlies nooit meer afkwam. Tegenwoordig wordt dat niet meer zo absoluut gezien en spreken we eerder van een ‘verminderde controle’ (impairment of control).

Ben ik verslaafd?

Ben je benieuwd of je zelf te veel drinkt? Doe dan de alcohol-zelftest.

Zou je zelf graag je alcoholgebruik willen veranderen? Bekijk dan de volgende pagina’s:

• Online alcohol zelfhulp
• Behandeling bij verslaving

Wil je stoppen met drinken? Er zijn verschillende manieren om te stoppen of minderen met alcohol. Kies wat bij jou past.

Online (zelf)hulp

Download de gratis Jellinek Online Zelfhulp app.

• Je krijgt tips en oefeningen
• Je kunt bijhouden hoeveel je drinkt
• Je bepaalt zelf je doelen

De zelfhulp is geschikt voor lichte problematiek. Twijfel je hierover? Doen dan de zelftest.

Praat met een deskundige

Bel gratis de Jellinek Advieslijn: 088 - 505 1220. Je hebt geen verwijzing nodig.

• Wij luisteren naar je verhaal
• Je krijgt persoonlijk advies over stoppen
• Dit gesprek is anoniem

Ga naar je huisarts

• Je huisarts kan je helpen
• Samen kijk je wat voor hulp je nodig hebt
• Dit is belangrijk als je veel en lang drinkt

Let op: Stop niet zomaar in één keer als je veel drinkt. Dit kan gevaarlijk zijn. Vraag altijd advies aan je huisarts of bel de Advieslijn.